[329-337] นิสฺสยวาเร กุสลํ ธมฺมํ นิสฺสายาติ กุสลํ ธมฺมํ ปติฏฺฐฏฺเฐน นิสฺสยํ กตฺวาติ อตฺโถฯ เสสเมตฺถ ปจฺจยวาเร วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํฯ อวสาเน ปนสฺส ‘‘ปจฺจยตฺตํ นาม นิสฺสยตฺตํ, นิสฺสยตฺตํ นาม ปจฺจยตฺต’’นฺติ อิทํ อุภินฺนมฺปิ เอเตสํ วารานํ อตฺถโต นินฺนานากรณภาวทสฺสนตฺถํ วุตฺตํฯ อตฺถโต หิ เอเตปิ ปฏิจฺจสหชาตา วิย นินฺนานากรณาฯ เอวํ สนฺเตปิ อญฺญมญฺญสฺส อตฺถนิยมนตฺถํ วุตฺตาฯ อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาราติอาทีสุ หิ อนิสฺสาย วตฺตมานํ นานากฺขณิกมฺปิ ‘‘ปจฺจยา อุปฺปชฺชตี’’ติ วุตฺตํฯ อญฺญมญฺญํ อลฺลียิตฺวา ฐิตกฏฺฐาทีสุ จ เอกํ เอกสฺส นิสฺสยปจฺจโย น โหติ, ตถา อุปาทารูปํ มหาภูตสฺส นิสฺสยปจฺจโย น โหติเยวฯ อิติ ปจฺจยวาเรน นิสฺสยปจฺจยภาวํ นิสฺสยวาเรน จ ปจฺจยาติ วุตฺตสฺส สหชาตปุเรชาตภาวํ นิยเมตุํ อุโภเปเต วุตฺตาฯ อปิจ ตถา พุชฺฌนกานํ อชฺฌาสยวเสน เทสนาวิลาเสน นิรุตฺติปฏิสมฺภิทาปเภทชานนวเสน จาปิ เอเต อุโภปิ วุตฺตาติฯ

นิสฺสยวารวณฺณนาฯ

5. สํสฏฺฐวารวณฺณนา

[338-346] สํสฏฺฐวาเร กุสลํ ธมฺมํ สํสฏฺโฐติ กุสลํ ธมฺมํ เอกุปฺปาทาทิลกฺขเณน สมฺปโยคฏฺเฐน ปจฺจยํ กตฺวาติ อตฺโถฯ กุสลํ เอกํ ขนฺธํ สํสฏฺโฐติ กุสลํ เอกํ ขนฺธํ สมฺปยุตฺตปจฺจยํ กตฺวา ตโย ขนฺธา อุปฺปชฺชนฺติ เหตุปจฺจยาติ วุตฺตํ โหติฯ อิมินา อุปาเยน สพฺพปเทสุ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ อิมสฺมิํ ปน เหตุปจฺจเย อรูปธมฺมสฺเสว สมฺปโยคฏฺเฐน ปจฺจยํ กตฺวา ตโย ปญฺหา วิสฺสชฺชิตาฯ ยถา จ เหตุปจฺจเย, ตถา อารมฺมณปจฺจยาทีสุปิ, เกวลํ วิปากปจฺจเย เอกเมว วิสฺสชฺชนํฯ

[347-350] อิทานิ ยถาลทฺธานิ วิสฺสชฺชนานิ คณนวเสน ทสฺเสตุํ เหตุยา ตีณีติอาทิ วุตฺตํฯ